Angst versterkt onze kuddegeest waardoor we massaal achter de machtigste politici aanlopen.

Corona-paniek beheerst de wereld

De cijfers in perspectief gezet

Een artikel van bioloog dr. Jan Ruis.

Rechtvaardigt het aantal corona-doden de ingrijpende maatregelen die zijn getroffen, zoals een lockdown? En zetten die zoden aan de dijk? Hoe verhouden zich die tot de slachtoffers als gevolg van andere doodsoorzaken en de te verwachten zware economische neergang? Bioloog Jan Ruis dook in de cijfers en schreef zijn debuut voor OpinieZ.

 

Sterftecijfers

Als we naar de sterftecijfers kijken, wereldwijd, en naar de oorzaken van de sterfte, kunnen we de corona-doden in perspectief plaatsen:

Figuur 1. Cumulatieve voortijdige sterfte naar oorzaak, sinds einde week 1 t/m einde week 16 van 2020

Voor de berekening is de gemiddelde sterfte in recente jaren gebruikt, maar voor de corona-doden en griepdoden die van dit jaar. De lockdown zal invloed hebben op doden in andere categorieën, zoals minder verkeersdoden, vandaar dat hier de sterfte in recente voorgaande jaren is gebruikt ter vergelijking. Overige sterfte aan kanker en honger is niet meegenomen.

 

Onzeker

Wereldwijd zijn er per 25/4/2020 naar schatting 197.000 corona-doden. Dat aantal is echter erg onzeker en hangt af van twee factoren.

  1. Is er echt op het virus getest, of bestaat er alleen een vermoeden dat het virus aanwezig is?
  2. Hoe wordt er geteld? Als iemand bijvoorbeeld sterft aan terminale kanker, maar ook drager is van het corona-virus, dan registreren sommige landen dit als dood door kanker en in andere landen komt het in de statistiek van corona-sterfte (bron). Omdat de meerderheid van corona-doden al één of meerdere onderliggende ziekten had zal een arts, als er geen corona-test is gedaan, een dergelijk sterfgeval toeschrijven aan de heersende epidemie (ascertainment bias). Het vermoeden bestaat dus dat het aantal direct of voornamelijk door corona veroorzaakte doden veel lager ligt.

Ongeveer 75% van de corona-doden was ouder dan 65 jaar en 75% had minstens één onderliggende ziekte. Van de jongeren (<65) had 85% minstens één onderliggende ziekte (bron). In Groot-Brittannië had 91% van de als corona-sterfte geregistreerde doden minstens één onderliggende ziekte (bron).

 

Vergelijking

Vergeleken met andere voortijdige doodsoorzaken is het aantal corona-doden zeer gering, zoals blijkt uit figuur 1. Veruit de meeste mensen sterven voortijdig aan ongezonde voeding, roken, diabetes, luchtverontreiniging, alcohol, obesitas, tbc en verkeersongevallen. Het aantal corona-doden is op dit moment ongeveer gelijk aan het aantal griepdoden.

 

Toename corona-doden

De cumulatieve groei van corona-doden is de laatste vier weken sterker toegenomen dan die van griep, zoals te zien is aan de hellingshoek in figuur 1. Aangezien er de laatste drie weken geen toename van het dagelijks aantal nieuwe corona-infecties plaatsvond, en de toename van nieuwe corona-doden afneemt, is een afvlakking van de cumulatieve groei waarschijnlijk.

De cumulatieve groei van de belangrijkste doodsoorzaken ligt flink boven die van corona. In hoeverre de gedragsrestricties (niet naar buiten gaan, 1½ meter afstand bewaren) hieraan bijdragen is onbekend. De gedragsrestricties gelden overigens niet voor supermarkten, gezinsleven en huisbezoek. Binnenshuis wordt lichamelijk contact niet vermeden en in supermarkten staan er soms niezende mensen in de buurt: een zo opgelopen infectie wordt naar huis meegebracht.

Sommige onderzoekers denken dat de meeste infecties juist binnenshuis plaatsvinden

Anderen vinden de algemene lockdown een slechte maatregel; het zou beter zijn om alleen kwetsbare ouderen te beschermen, zoals gebeurt op Malta, zodat de rest gewoon kan blijven werken.

 

Effect lockdown

We vergelijken landen met volledige lockdown, zoals Nederland en België, met landen met geen of beperkte lockdown:

Figuur 2. Geïnfecteerden en doden als gevolg van Coronavirus

Nederland en België tellen relatief veel meer geïnfecteerden en doden dan de landen zonder volledige lockdown. Daaruit kunnen we niet de conclusie trekken dat een lockdown helemaal niet werkt. Dat komt enerzijds omdat de verschillende cijfers deels met verschillend tellen te maken hebben en anderzijds met bevolkingsdichtheid, mobiliteit, en dergelijke.

Maar Malta is dichter bevolkt dan Nederland en België en heeft toch veel minder geïnfecteerden, waarvan het aantal zelfs afneemt. Malta isoleert alleen de 65-plussers. Zweden sluit alleen scholen voor voortgezet onderwijs en universiteiten, maar verder blijft iedereen aan het werk. Canada heeft geen volledige lockdown. In Belarus (Wit-Rusland) wordt de epidemie zelfs genegeerd en beveelt de president aan om toch vooral voldoende wodka te drinken.

 

Gering

Het aantal corona-doden is zeer gering in vergelijking met de andere in figuur 1 genoemde voortijdige doodsoorzaken, zeker als we daarbij bedenken dat een minderheid van de corona-doden voornamelijk als gevolg van de virusinfectie overleed.

Maar wat zal het totaal aantal corona-doden zijn aan het eind van dit jaar? De opwaartse trend van de cumulatieve groei van corona-doden van de laatste vier weken komt overeen met die van tbc-doden, zoals te zien in figuur 1. Er zijn veel meer tbc-doden dan corona-doden (verschil: 300.000) en op basis van de huidige cijfers zouden we dan aan het eind van dit jaar, bij gelijkblijvende trend, 1,2 miljoen corona-doden verwachten.

 

Afnemende groei

De groei van het wekelijks aantal nieuwe corona-doden neemt de laatste vier weken echter af. We moeten afwachten hoe dit zich verder ontwikkelt, maar het lijkt zeer onwaarschijnlijk dat corona dit jaar meer slachtoffers zal maken dan tbc (en niemand praat over tbc). Daarbij moeten we ook bedenken dat de corona-pandemie zich slechts voordoet binnen een beperkt tijdsinterval. Kijken we naar een tijdsbestek van tien jaar, dan zijn er vierhonderd miljoen doden als gevolg van de oorzaken genoemd in figuur 1. Dat zou je eigenlijk een continue ‘epidemie’ kunnen noemen.

 

Levens redden

Is corona een wereldbedreigende pandemie? Dat is dus een kwestie van perspectief. Gelet op de sterftecijfers alléén vraagt corona geen grotere aandacht dan bijvoorbeeld de sterfte door roken of ongezond eten.

Waarom dan wel een lockdown voor corona maar niet voor bijvoorbeeld wegverkeer? Gaat het erom levens te redden of gaat het om iets anders?

Stel dat het politici gaat om levens redden. Waarom wegen corona-doden daarin zwaarder dan doden door andere oorzaken? We brengen met de lockdown de wereldeconomie immers voor vele jaren in een vrije val met grote werkloosheid en wereldwijde ellende tot gevolg. Dat is een heel groot offer, maar we hebben het er wel massaal voor over.

Als we zoveel over hebben voor het redden van levens, waarom verbieden we dan ook geen personenauto’s? Het afsluiten van wegen voor personenauto’s had in de twintigste eeuw dertig miljoen doden gescheeld, en een veelvoud daarvan aan overlevenden die er levenslang zwaar letsel aan overhouden. Het lijkt er ogenschijnlijk op dat we de corona-slachtoffers (vooral ouderen met een slechte gezondheid) belangrijker vinden dan andere slachtoffers die bijvoorbeeld door een verkeersongeval om het leven komen.

 

Corona-doden zijn ‘erger’

Maar waarom vinden we corona-doden veel erger dan het veelvoud aan doden als gevolg van bijvoorbeeld sigarettenrook? De menselijke hersenen zijn gevoelig voor nabije mediabeelden van leed en zijn heel attent op afwijkende situaties. Televisiebeelden van IC’s, die suggereren dat op IC’s uitsluitend corona-patiënten liggen, prikkelen direct onze empathie. Dat op IC’s veel meer patiënten met terminale kanker of ernstige verwondingen liggen, zijn we op dat moment vergeten. Vergeten omdat de mediabeelden die andere patiënten niet tonen. Dat is oorzaak nummer één. Oorzaak nummer twee is dat corona iets nieuws is. Nieuwe dingen vallen ons op. Slachtoffers van roken, verkeer en tbc zijn een oud verhaal en we horen daar bovendien niets meer over.

Maatschappelijke prijs

Een derde menselijke beperking is dat we niet verder kijken naar de gevolgen, als we menen ergens goed aan te doen. We willen helpen. Als de corona-lockdown nog langer aanhoudt verliezen zeer velen hun baan en komen daarmee in grote problemen, de economie stort wereldwijd in, meer dan 22 miljoen Amerikanen zijn al werkeloos. Dagloners in India, die er dagelijks op uit moeten om hun gezin te eten te geven, sterven in grote aantallen als gevolg van de lockdown. Naar verwachting zullen zelfmoorden toenemen en zullen veel mensen hun hypotheek en doktersrekening niet meer kunnen betalen.

 

Angst als verklarende factor

Waarom doen we dit collectief? Waarom rechtvaardigt het voorkómen van corona-doden het bevorderen van doden als gevolg van het voorkómen? De toekomst van de gewone man en die van de armsten zetten we op het spel. Er moet nog een andere factor zijn die ons tot deze irrationaliteit beweegt.

Die factor is angst. De media en de politici roepen angst op door de dagelijkse rapportages over corona. Politici en media doen aan tunnelvisie, alsof de enige levensbedreiging corona is. Angstig gemaakte mensen focussen op de oorzaak van de angst. Dat die focus het zicht op veel meer voor de hand liggende bedreigingen in het dagelijks leven en in de wereld wegneemt, ontgaat ons.

Met de framingDe wereld na corona’ wordt gesuggereerd dat er iets heel ergs aan de hand is. Een blik op figuur 1 toont echter dat corona-sterfte, relatief gezien, gering is.

 

Paniekreactie

Angst versterkt onze kuddegeest waardoor we massaal achter de machtigste politici aanlopen. Een reflex die we van crises uit het verleden kennen en die uitgebreid door Niccolò Machiavelli aan het begin van de zestiende eeuw is beschreven. Voorlopig. Totdat de gevolgen zichtbaarder worden.

Is de corona-paniek georkestreerd of is het gewoon een hype die uit zichzelf ontstaat? Er zijn groeperingen die de ‘corona-crisis’ aangrijpen om hun duurzaamheidsideaal te promoten.

Zijn er verborgen spelers, die uit zijn op een verschuiving van macht, en belang hebben bij een wereldwijde ontwrichting van de economie? Het feit dat de huidige groei-economie aan het eind van zijn kunnen was en alleen nog maar met bijdrukken van geld kan worden gefinancierd kan ook een reden zijn: een reset van de economie.

Over de auteur

Jan Ruis
Jan Ruis
Bioloog en gepromoveerd aan de Medische Faculteit in Leiden. Hij heeft o.a. meegewerkt aan het hittegolvenrapport van Marcel Crok.
Recent gepubliceerd